Y diwylliant Hallstatt

Cyfnodau cynhanes
H	La Tène			Rhaghanes
	Hallstatt
	Oes yr Haearn
	Oes ddiweddar yr Efydd
	Oes ganol yr Efydd
	Oes gynnar yr Efydd
	Oes yr Efydd
	Chalcolithig
	Neolithig			Cynhanes
	Mesolithig
P	Paleolithig Uchaf
	Paleolithig Canol
	Paleolithig Isaf
	Hen Oes y Cerrig
	Oes y Cerrig

Y Celtiaid
Pair Gundestrup
Brythoniaid Cymru Brythoniaid Silures Ordovices Demetae Deceangli Gangani
Llwythau eraill Rhestr o lwythau
Rhanbarthau hynafol Celtiaid Gâl Galatia Celtiberiaid Cynhanes yr Alban Cynhanes Cymru Pictiaid
Diwylliannau hynafol Hallstatt La Tène
Crefydd hynafol Derwyddiaeth Derwydd Bardi Vates Crefydd y Brythoniaid Crefydd yn y Brydain Rufeinig Crefydd Alo-Rufeinig Amldduwiaeth Rhestr Duwiau
Mytholeg y Brythoniaid Mytholeg Gymreig Mabinogi Hanes Taliesin Culhwch ac Olwen Pedair Cainc y Mabinogi Llên gwerin Cymru Mater Prydain Cylch Arthur
Mytholeg Oidelig Táin Bó Cúailnge Cylch Wlster Cylch y Ffeniaid Immram Echtrae
Ieithoedd Celtiaid Ieithoedd Brythonaidd Cymraeg Brythoneg Hen Gymraeg Cymraeg Canol Cernyweg Llydaweg Gwyddeleg Gaeleg yr Alban Manaweg
Celtiaid modern Cymry Albanwyr Gwyddelod Llydawyr Cernywiaid Manawiaid
Gwledydd Celtaidd Cymru Yr Alban Iwerddon Cernyw Llydaw Ynys Manaw
Prif fudiadau gwleidyddol Annibyniaeth i Gymru Datganoli Cymru Annibyniaeth yr Alban Iwerddon Unedig Llydaw Unedig Datganoli Cernyw Undod Celtaidd

Enwir y diwylliant Hallstatt ar ôl Hallstatt, pentref yn ardal Salzkammergut yn Awstria lle darganfuwyd mynwent gynhanesyddol enfawr oedd yn cynnwys 1045 o feddau. Fe'i darganfuwyd gan Ramsauer yn hanner olaf y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Roedd y bobl yn Hallstatt yn cloddio am halen o'r 8fed ganrif CC hyd y bumed. Mae arddull y nwyddau yn y beddau yn nodedig iawn a cheir gwrthrychau o'r un arddull ledled Ewrop.

Rhennir diwylliant Hallstatt yn Hallstatt Dwyreiniol a Hallstatt Gorllewinol. Mae tiriogaeth y diwyyllaint dwyreinol yn cynnwys Croatia, Slofenia, gorllewin Hwngari, Awstria, Morafia, a Slofacia, ac yn wahanol iawn i'r un gorllewinol sydd yn cynnwys yr Eidal, y Swistir, dwyrain Ffrainc, de'r Almaen, a Bohemia. Ond roedd diwylliant yn newid gyda'r canrifoedd, a hefyd mewn canlyniad yr arfau, y crochenwaith a'r tlysau a gyplysir ag ef.

Gyda newidiadau mewn dulliau a symudiad poblogaeth ehangodd y diwylliant Hallstatt tua'r gorllewin: Penrhyn Iberia, Prydain ac Iwerddon. Mae'n debyg i o leiaf rhan o'r ymlediad hwn gael ei wneud gan bobl oedd yn siarad ieithoedd Celtaidd. Darganfuwyd crochenwaith du o Attica mewn beddau Hallstatt sy'n tystio i fasnach rhwng Gwlad Groeg a'r ardal Hallstatt, trwy Marseille, mae'n debyg. Nwyddau eraill a fewnforiwyd oedd ifori ac (efallai) gwin.

Pinau gwallt o'r cyfnod Hallstatt

Yn yr ardalodd Hallstatt canolog adeiladid beddau moethus iawn ar un cyfnod. Cleddid unigolion o statws uchel o dan twmwli enfawr ger bryngaerau, e.e. ym Magdalenenberg yn ne'r Almaen. Roedd llawer o'r beddau hyn yn cynnwys cerbydau rhyfel a ieuau ceffylau, er enghraift yn Bycí Skalá, Vix a Hochdorf, ond mae enghreifftiau yn Swydd Efrog yn Lloegr hefyd. Darganfuwyd model o gerbyd rhyfel wedi ei wneud o blwm mewn bedd yn Frögg, Carinthia.

Beddroddau Hallstatt

Fel arfer, ceir gweithdai gofaint efydd, arian ac aur yng nghaerau'r cyfnod, er enghraifft yn yr Heuneburg ar Afon Donwy, Mont Lassois ger Chatillon-sur-Seine yn nwyrain Ffrainc ac yn Molpir yn y Weriniaeth Tsiec.

Mae celfyddyd y cyfnod yn cynnwys gemwaith wedi ei gwneud o efydd ac aur a cherfluniau wedi eu gwneud o garreg.

Ffynhonnell y testun Saesneg gwreiddiol

• F.E. Barth, J. Biel, et al., Vierrädrige Wagen der HallstattzeitVierrädrige Wagen der Hallstattzeit (Mainz: RGZM, 1987)