Neidio i'r cynnwys

Gwrthryfel Gwyddelig 1798

Oddi ar Wicipedia
Gwrthryfel Gwyddelig 1798
Mathgwrthryfel Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolWar of the Second Coalition Edit this on Wikidata
LleoliadGweriniaeth Iwerddon Edit this on Wikidata
Theobald Wolfe Tone - Arweinydd Cymdeithas y Gwyddelod Unedig.

Gwrthryfel 1798 y gelwir y gwrthryfel hwn gan y Gwyddelod fynychaf, neu yn Gaeleg: Éirí Amach 1798). Fe barodd am ychydig fisoedd yn erbyn Awdurdod Llywodraeth Lloegr yn Iwerddon. Y grŵp a gododd ar ei draed er mwyn herio'r drefn Seisnig oedd Cymdeithas y Gwyddelod Unedig (Saesneg: Society of United Irishmen), grŵp oedd yn dilyn arweiniad dulliau chwyldro America a Ffrainc.

Yn dilyn annogaeth gan arweinydd Cymdeithas y Gwyddelod Unedig, casglodd llynges Ffrengig, a anfonwyd gan y Chwyldroadwyr yn Ffrainc, gerllaw Bae Bantry yn Rhagfyr 1796 yn barod i'w cynhorthwyo i hel y Saeson o'u gwlad. Ond oherwydd stormydd geirwon, trodd y llynges ar eu sodlau ac adref i Ffrainc. Dywedodd Woolf Tone, "England has had its luckiest escape since the Armada."

Canlyniad hyn oll oedd i Loegr ffyrnigo a chlampio i lawr ar y Gwyddelod, yn enwedig yn ardal Ulster, gan losgi tai, defnyddio artaith a llofruddio yn ddi-baid. Yn 1798, roedd dyddiad dechrau'r gwrthryfel wedi ei bennu fel 23 Mai, ond ar 18 Mai rhoddodd gŵr o'r enw Magan wybod i'r awdurdodau ymhle roedd Arglwydd Edward FitzGerald, y prif arweinydd oedd yn dal yn rhydd yn Iwerddon. Roedd Fitzgerald mewn tŷ yn Nulyn ac yn ei wely yn dioddef gan dwymyn. Clwyfwyd ef wrth geisio dianc, a bu farw o'i glwyfau yng ngharchar Newgate, Dulyn ar 4 Mehefin. Canlyniad hyn oedd i'r gwrthryfel fynd ymlaen heb arweiniad effeithiol.

Un o brif frwydrau'r Gwrthryfel oedd Brwydr Arklow. Ar 9 Mehefin 1798, ymosododd byddin o wrthryfelwyr Gwyddelig o 10,000 ar Arklow yn Swydd Wicklow oedd o dan reolaeth Prydain. Roedd y dref wedi cael ei gwagio ac wedi ei hamddiffyn gan oddeutu 1,700 o ddynion o dan Francis Needham. Er gwaethaf y rhagoriaeth niferoedd, ni ddaeth y gwrthryfelwyr i mewn i'r ddinas a dioddef colledion sylweddol. Bu o leiaf 1,000 o farwolaethau, bu farw un o brif arweinydd y gwrthryfelwyr, Michael Murphy, yn yr ymosodiadau. Atgoffir y dioddefwyr gan ddwy gofeb yn y ddinas.

Baner Republic of IrelandEicon awrwydr   Eginyn erthygl sydd uchod am hanes Iwerddon. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.