Gorbysgota
| Enghraifft o'r canlynol | trasiedi'r tir cyffredin, disbyddu adnoddau  |
|---|---|
| Math | pysgota |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Mae gorbysgota[2] yn digwydd pan fo pysgotwyr yn lleihau stociau pysgod yn is na’r gyfradd adennill, gan wneud y boblogaeth bysgod yn anghynaladwy. Gall hyn ddigwydd mewn dyfroedd morol ac mewn llynnoedd neu afonydd.[3]
Gall gorbysgota ddisbyddu’r adnodd yn y pen draw mewn achosion o bysgota â chymhorthdal, cyfraddau twf biolegol isel a lefelau hynod isel o fiomas. Er enghraifft, mewn siarcod, mae gorbysgota wedi effeithio ar yr ecosystem forol gyfan.[4] Datgelodd un astudiaeth fod stociau o'r rhywogaethau rheibus mwyaf, gan gynnwys tiwna a chleddbysgod, wedi gostwng 90% ers y 1950au.[5]
Mae gallu ardal bysgota i ymadfer ar ôl gorbysgota yn dibynnu ar ba un a all amodau ecosystem adfer. Gall yr ecosystem gael ei heffeithio'n fawr neu gall rhywogaethau eraill fynd i mewn iddi. Er enghraifft, gall gorbysgota brithyll y nant ddod â'r carp i mewn a'i gwneud yn amhosibl i frithyll y nant dyfu eto.
Math[golygu | golygu cod]
Mae tri math cydnabyddedig o orbysgota biolegol: gorbysgota twf, gorbysgota recriwtio, a gorbysgota ecosystemau.
- Gorbysgota twf - Gall gorbysgota ddisbyddu rhywogaethau creigresi allweddol a niweidio cynefin cwrel. Mae pysgod creigresi cwrel yn ffynhonnell fwyd sylweddol i dros biliwn o bobl ledled y byd.[6]
Mae gorbysgota twf yn digwydd pan fo pysgod yn cael eu cynaeafu ar faint cyfartalog sy'n llai na'r maint a fyddai'n cynhyrchu'r cnwd mwyaf fesul recriwt. Mae recriwt yn unigolyn sy'n cyrraedd aeddfedrwydd, neu i mewn i'r terfynau a bennir gan bysgodfa, sydd fel arfer o ran maint neu oedran.[7] Mae hyn yn gwneud cyfanswm y cnwd yn llai nag y byddai pe caniateid i'r pysgod dyfu i faint priodol. Gellir ei wrthbwyso trwy leihau marwolaethau o bysgota i lefelau is a chynyddu maint cyfartalog pysgod wedi'u cynaeafu i faint a fydd yn caniatáu'r cynnyrch mwyaf posibl fesul recriwt.[8][9]
- Gorbysgota recriwtio - Mae gorbysgota o ran recriwtio yn digwydd pan fydd poblogaeth yr oedolion aeddfed (biomas silio) yn cael ei disbyddu i lefel lle nad oes ganddi’r gallu atgenhedlu i ailgyflenwi ei hun mwyach—nid oes digon o oedolion i gynhyrchu epil.[8] Cynyddu biomas y stoc silio i lefel darged yw’r dull a ddefnyddir gan reolwyr i adfer poblogaeth sy’n gorbysgota i lefelau cynaliadwy. Yn gyffredinol, cyflawnir hyn trwy osod moratoriwm, cwotâu, a chyfyngiadau maint lleiaf ar boblogaeth pysgod.
- Gorbysgota ar yr ecosystem - Mae gorbysgota gan yr ecosystem yn digwydd pan fydd cydbwysedd yr ecosystem yn cael ei newid gan orbysgota. Gyda gostyngiad yn niferoedd y rhywogaethau ysglyfaethus mawr, mae'r toreth o fathau bach o borthiant yn cynyddu gan achosi symudiad yng nghydbwysedd yr ecosystem tuag at rywogaethau pysgod llai.
Canlyniadau[golygu | golygu cod]
Yn ôl adroddiad gan y Cenhedloedd Unedig yn 2008, mae fflydoedd pysgota'r byd yn colli 50 biliwn o ddoleri bob blwyddyn oherwydd gorfanteisio a chamreoli adnoddau pysgota. Ysgrifennwyd yr adroddiad hwn ar y cyd gan Fanc y Byd â Chorff Bwyd ac Amaeth y Cenhedloedd Unedig (FAO; Food and Agriculture Organization), ac mae’n amlygu y gallai hanner fflyd bysgota’r byd gael ei ddatgymalu drwy gynnal y dalfeydd presennol. Yn ogystal, mae biomas cyffredinol ysgolion pysgod wedi'i leihau i bwynt lle nad yw bellach yn bosibl disgwyl cymaint o ddalfeydd mor niferus ag yn y gorffennol.[10]
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
- Allan, J David; Abell, Robin; Hogan, Zeb; Revenga, Carmen; Taylor, Brad W; Welcomme, Robin L; Winemiller, Kirk (2005) Overfishing of inland waters. BioScience, 5 December.
- Clover, Charles (2004) End of the Line: How overfishing is changing the world and what we eat. Ebury Press, London. ISBN 0-09-189780-7
- Costello, Christopher; Gaines, Steven D and Lynham, John (2008) Can Catch Shares Prevent Fisheries Collapse? Archifwyd 2016-05-15 yn yr Archif Gwe Portiwgaled Science Vol 321, No 5896, pp 1678–1681.
- Hogan, C.Michael. (2010) Overfishing, Encyclopedia of earth, topic ed. Sidney Draggan, ed. in chief C. Cleveland, National Council on Science and the Environment (NCSE), Washington DC
- Kurlansky, Mark. (1997). Cod: A Biography of the Fish That Changed the World. New York: Walker. ISBN 0-8027-1326-2.
- Loder, Natasha. 2005. Point of No Return Archifwyd 2008-12-01 yn y Peiriant Wayback.. Conservation in Practice 6(3):28-34. On overfishing as an evolutionary force and the "Darwinian debt" for future generations.
- Jacquet, J (2007) Silent water: a brief examination of the marine fisheries crisis Archifwyd 2009-03-26 yn y Peiriant Wayback. Environment, Development and Sustainability. Springer.
- Moustakas, A., Silvert, W. and Dimitromanolakis, A. (2006) A spatially explicit learning model of migratory fish and fishers for evaluating closed areas Archifwyd 2012-03-01 yn y Peiriant Wayback. Ecological Modelling, 192: 245-258.
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- We’ve removed 90% of all large fish from the oceans. Just 10% to go. Australian Broadcasting Corporation. 13 Chwefror 2021
- 'Gorbysgota' ar daflen Cyd-bwyllgor Addysg Cymru
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ How does overfishing threaten coral reefs? NOAA: National Ocean Service. Updated: 4 February 2020.
- ↑ "Gorbysgota". Gwefan Termau Cymru. Cyrchwyd 7 Awst 2022.
- ↑ Scales, Helen (29 March 2007). "Shark Declines Threaten Shellfish Stocks, Study Says". National Geographic News. Cyrchwyd 1 May 2012.
- ↑ Shark Declines Threaten Shellfish Stocks, Study Says", National Geographic News. 29 March 2007.
- ↑ Nodyn:Ref-web
- ↑ How does overfishing threaten coral reefs? NOAA: National Ocean Service. Updated: 4 February 2020.
- ↑ "Fish recruitment". The Scottish Government. 8 December 2009. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 March 2014. Cyrchwyd 16 October 2013.
- ↑ 8.0 8.1 Pauly 1983
- ↑ "Growth overfishing". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 25 April 2012. Cyrchwyd 1 May 2012.
- ↑ Fisheries waste costs billions BBC News, 8 October 2008.